afb. A.F.A.M. Wetzer, 27 september 2005
Sint Jorisstraat 72-74
De Twaalf Apostelen
Achter de voorgevel
De Twaalf Apostelen
door Henny Molhuysen|
Het is het gebouw dat het meest in de gaten gehouden wordt: de televisiecamera's van het Huis van Bewaring aan de overzijde houden het de gehele dag in het oog: het pand Sint-Jorisstraat 72 nemen we vandaag onder de loep. Het pand Sint-Jorisstraat 72 is een adelijke behuizing van grote allure. Het is een samentrekking van twee oudere huizen. Het geheel maakt een achttiende of negentiende eeuwse indruk. Wellicht dateert deze verbouwing uit 1809. In 1809 werd het Kuystens- of Loyensmannengasthuis verplaatst naar dit pand. In het begin van de vijftiende eeuw werd dit gasthuis gesticht door Willem Loyer. In 1614 werd het verplaatst naar de Tolbrugstraat en weer twee eeuwen later maakte het een nieuwe verhuizing door. In het gasthuis, een bejaardentehuis avant le lettre, werden twaalf mannen verzorgd. Vandaar dat het in de volksmond al snel 'De Twaalf Apostelen' werd genoemd. In 1941 werd het pand door de gemeente 's-Hertogenbosch aangekocht. Wat de bedoelingen van het stadsbestuur ook waren: de Tweede Wereldoorlog bepaalde kennelijk anders. De rijkspolitie vestigde er haar kantoren. Belendende percelen kregen dezelfde bestemming. Maar in 1967 zegde de rijkspolitie de huur op: de toestand van de panden was te slecht. B&W deelden mee dat er geen nieuwe huurders waren, waardoor sloop de enige mogelijkheid was. Mr. H. Bergé van beter Bestuur protesteerde daar tegen. Hij kreeg in ieder geval gedaan dat de sloop uitgesteld werd. Onderzocht werd of museum Slager er geen onderdak kon krijgen, maar ook dit initiatief vond geen doorgang. Officieel was deze sloop inderdaad uitgesteld. Maar de brandweer hield oefeningen in het pand , het gebouw stond open en illegale slopers namen bouwfragmenten mee naar huis. De raadsgroepering Knillis doorbrak in 1972 de impasse en kwam met een initiatiefvoorstel om het pand te restaureren en het een gemeentelijke bestemming te geven: het stadsarchief zou er in kunnen worden ondergebracht, terwijl aan de achterzijde een ondergronds depot gerealiseerd moest worden. Dit initiatief vond evenmin doorgang, maar het leidde wel een nieuwe discussie over De Twaalf Apostelen in. Nú wilde de gemeente het pand wèl restaureren. Restauratieplannen werden in 1973 voorbereid en in 1974 uitgevoerd. In december 1974 maakte B&W bekend dat geïnteresseerden zich gemeld hadden om delen van de gerestaureerde straatwand aan te kopen. Ook waren er kandidaten voor De Twaalf Apostelen. De gemeenteraad verkocht het pand aan de Broeders van Onze Lieve Vrouw van Lourdes ('de Broeders van Dongen') voor f 380.000,-. In 1975 was de restauratie gereed. het pand kreeg - evenals andere in dit Monumentenjaar gerealiseerde monumenten - een bronzen plaquette op de voorgevel. De Twaalf Apostelen kreeg dit eerbetoon als eerste; er zouden nog vijftig andere volgen! Het Monumentenjaar 1975 was een goed jaar voor de Bossche monumenten! |
Brabants Dagblad donderdag 16 frebruari 1995
Bossche monumenten
De Twaalf Apostelen
door Ed Hupkens
In 1809 werd het in het begin van de 15e eeuw gestichte Kuystens- of Loyensmannengasthuis verplaatst naar het pand Sint-Jorisstraat 72. In het gasthuis werden twaalf bejaarde mannen verzorgd. Vandaar dat het in de volksmond snel De Twaalf Apostelen werd genoemd. Sinds januari 1989 is het een rijksmonument..jpg "body=[<b>Nummer:</b> 0002505<br><b>Bron:</b> Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch (AEH)]") Aan de linkerkant, in het zonlicht, het pand De Twaalf Apostelen. Anno 1937. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch.Het in oorsprong 15e-eeuwse gebouw heeft een verdieping onder een met Hollandse pannen gedekt schilddak, waarop bij de restauratie in 1974/75 hoekschoorstenen zijn aangebracht. De voorgevel dateert van 1824 en is een zeven vensterassen brede, gepleisterde pilastergevel. In het midden ervan bevindt zich een deur met gesneden kalf, gedeeld bovenlicht en een brede, geprofileerde omlijsting die afgesloten wordt door een goot. Op de begane grond zijn 8-ruits schuiframen, op de verdieping 6-ruits schuiframen. De gevel wordt afgesloten met een geprofileerde kroonlijst en een goot met tandlijst. De in schoon metselwerk opgetrokken achtergevel heeft ronde en getoogde ontlastingsbogen boven de 6- en 8-ruits schuiframen. Het interieur bevat balklagen met moer- en kinderbinten en zware ojiefconsoles. De kap heeft eiken dekbalkjukken en schaarspanten met balk. Een eikenhouten spiltrap leidt naar de bovenverdieping. Onder de bij de restauratie verlaagde achterbouw bevinden zich oude kelders. | 15 |
Stadsblad woensdag 14 juni 2017 | 15
Rijksmonument
Sint Jorisstraat 72
|
In oorsprong 15e eeuws pand met verdieping onder met Hollandse pannen gedekt schilddak, waarop bij de restauratie in 1975 hoekschoorstenen zijn aangebracht. De voorgevel is een uit 1824 daterende, zeven vensterassen brede, gepleisterde pilastergevel met in het midden een deur met gesneden kalf, gedeeld bovenlicht en brede geprofileerde omlijsting afgesloten door goot; op de begane grond 8-ruits schuiframen; op de verdieping 6-ruits schuiframen; geprofileerde kroonlijst en goot met tandlijst. De in schoon metselwerk opgetrokken achtergevel heeft ronde en getoogde ontlastingsbogen boven de 6- en 8-ruits schuiframen. Inwendig: balklagen met moer- en kinderbinten en zware ojief-consoles; eikehouten spiltrap; kap met eiken dekbalkjukken en schaarspanten met balk. Onder de bij de restauratie verlaagde achterbouw oude kelders. |
Rijksdienst voor de Monumentenzorg 2004Smits
Broederhuis in De Twaalf Apostelen
Sint Jorisstraat 70-76
|
In dit huis, dat op de plaats gebouwd is van een voormalig refugiehuis van de abdij Sint Gertrudis uit Leuven, werd in 1809 het Loyers of Kuystens Mannengasthuis gevestigd. Willem Loyer en zijn vrouw Heylwich stichtten het Loyersgasthuis in 1440 op de Uilenburg. Het werd in 1614 overgeplaatst naar de Tolbrug en in 1809 in dit pand aan de Sint Jorisstraat ondergebracht. Een dienstbode verzorgde er een vijftal oude mannen. Volgens Sasse van Ysselt werden er dat in het begin van de twintigste eeuw twaalf, hieraan ontleende het huis zijn naam. Het heeft vele eigenaars en bewoners gekend. In de zestiger jaren van de | 500 |
|
vorige eeuw verkeerde het pand in slechte staat en dreigde het te worden gesloopt. Pas toen men ook voor de belendende panden een bestemming had gevonden - men overwoog er het gemeentearchief of het museum Slager te vestigen - volgde restauratie in 1975. Het verkoopplan ging niet door omdat mevrouw Slager uit Meerhout (B.) door een auto-ongeval om het leven kwam. Maar in 1976 kocht de congregatie van de BROEDERS VAN DONGEN de panden en betrok de communiteit van Reinier van Arkel het huis. Nog steeds woont hier een aantal broeders. De actieve Bosschenaar Jan van der Eerden heeft indertijd het sloopplan voor De Twaalf Apostelen tegengehouden. Het gaat hier om een in oorsprong vijftiende-eeuws huis met verdieping onder met Hollandse pannen gedekt schilddak. Bij de restauratie in 1975 zijn hoekschoorstenen aangebracht. De voorgevel van het in klassieke traditie gebouwde huis is een uit 1824 daterende, zeven vensterassen brede gepleisterde pilastergevel. In het midden een deur met gesneden kalf, gedeeld bovenlicht en brede geprofileerde omlijsting. Op de begane grond achtruits schuiframen; op de verdieping zesruits. Op de scheiding van de verdieping worden de pilasters doorbroken door een horizontale band tussen twee waterlijsten. Er is een geprofileerde kroonlijst en goot met tandlijst. De in schoon metselwerk opgetrokken achtergevel heeft rondbogige en getoogde ontlastingsbogen boven de zes- en achtruits schuiframen. | 501 |
Jan Smits, Vademecum van religieuzen en hun kloosters in Noord-Brabant (Alphen aan de Maas 2010) 500-501
Artikelen
| ? |
RedactieVoorstel donderdag in de raad. Verkoop van 't complex 'De Twaalf Apostelen'Brabants Dagblad ? |
|
| 1975 |
RedactieRestauratieplannen in stroomversnelling. Hele Bossche binnenstad 'beschermd stadsgezicht'?Brabants Dagblad woensdag 2 april 1975 |
|
| 1995 |
Henny MolhuysenAchter de voorgevel : De Twaalf ApostelenBrabants Dagblad donderdag 16 februari 1995 (foto) |
|
| 2010 |
Jan SmitsSint Jorisstraat 70-76. Broederhuis in De Twaalf Apostelen.in: Vademecum van religieuzen en hun kloosters in Noord-Brabant (2010) 500-501 |
Gemeentelijk monument
| 1977 |
Ontwerp -aanvullende - monumentenlijstHuis met eenvoudige gepleisterde gevel. Kap evenwijdig aan straat.Gebouw van eenvoudige doch harmonische architectuur en van oudheidkundige waarde.
Gemeente 's-Hertogenbosch 1977
|
Adresboeken
Sint Jorisstraat 72
St. Jorisstraat G 184 (????)
| 1865 | W.A. van der Heijden (nachtwaker en warmoezenier) |
| 1875 | W.A. van der Heijden (hovenier) |
| 1881 | R.A. Voets (hovenier) |
Sint-Jorisstraat G 170 (1880)
| 1908 | F. v.d. Akker - H. Bex - L. Boeren - P.J. Cornelisse - H. van Elswijk (timmerman) - M. van Esch - L. Heijmans - van Litsenburg - Loijens oude mannengasthuis - P. Moonen - A. Verdonk - G. de Wijk |
Sint-Jorisstraat 72 (1909)
| 1910 | F. v.d. Akker - H. Bex - L. Boeren - P.J. Cornelisse - H. van Elswijk (timmerman) - M. van Esch - L. Heijmans - Loijens oude mannengasthuis - P. Moonen - P. Smits - G. van Wijk |
| 1928 | Gesticht 12 Apostelen |
| 1943 | C. van Dipten (marechaussee) - J. Renzenbrink (marechaussee) |
| 1948 | Rijkspolitiekazerne |
| 1966 | ontruimd dcember 1966 |
| 1975 | gerestaureerd november 1975 |
Sint Jorisstraat 74
Sint-Jorisstraat G 185 (????)
Sint-Jorisstraat G 171 (1880)
| 1908 | A. de Gier (hovenier) |
Sint-Jorisstraat 74 (1909)
| 1910 | A. de Gier (hovenier) |
| 1923 | Antonie de Gier (hovenier) |
| 1928 | Chr.M. de Gier |
| 19?? | kazerne |
| 1975 | gerestaureerd november 1975 |
Literatuur en bronnenpublicaties
Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 374
A.F.O. van Sasse van Ysselt, De voorname huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch I (1910) 427
n: vermelding in een voetnoot
Bossche Encyclopedie |